miércoles, 27 de abril de 2016

Os catro xinetes do apocalipse ou os catros deuses celestiais.

"Despois de saber cando debemos aproveitar unha oportunidade, o máis importante é saber cando debemos renunciar a unha vantaxe" Benjamin Disraeli (1804-1881)-Escritor e político británico.

Catro son os grandes carnívoros reportados na historia recente da Galiza, o lobo ibérico (Canis lupus signatus), o oso pardo ou urso (Ursus arctos), o lince ibérico, lobo cerval ou lubián (Lynx pardinus), e o lince boreal ou queixa (Lynx lynx). Durante séculos estes catro carnívoros foron considerados coma os catro xinetes do apocalipse, portadores de meigallos, pobreza, perigos e fame. O discurso, anacrónico xa en pleno século XXI, segue vivo no maxín dos nosos veciños por séculos asoballados por aqueles que non querían siquera velos levanta.la cabeza. Nembargantes hoxe estamos a tempo de darlle a volta ao discurso e velos xinetes do apocalipse coma os deuses celestiais da mitoloxía oriental, que lonxe de portar calamidades, poden portar unha oportunidade definitiva de desenrolo para as zonas máis deprimidas do noso territorio.


Por moito que se trata de amosar a presenza dos grandes carnívoros na Galiza coma un problema de orde público e para a seguranza dos pouco concurridos pobos do interior galaico, a mera presenza destes e doutros animais no noso territorio pode, e farao se o deixamos, coma un dos primeiros destinos para o ecoturismo de Europa occidental. Poucas ou case nengunha terra da fachada atlántica europea pode amosar unha riqueza natural que una a presenza do oso, o lobo, cabalos salvaxes, abutres, aves mariñas da máis diversa índole, cabras montesas ou rebezos. A oportunidade de desenrolo do rural galego pasa, sen lugar a dúbidas, non por atravesar o seu territorio con muros de pedra, senón por potenciar, dunha vez por todas o seu desenrolo natural como potencial turístico, baixando as escopetas e levantando a vista, e dende logo con tolerancia cero a calquera dano ao patrimonio natural histórico e artístico da Galiza (velenos e cepos incluídos).

Vasta xa de ter que ir ver os animáis ao zoo dando voltas compulsivamente a unha gaiola. Abramos dunha vez os cercados, tamén os da mente, e convirtamos a Galiza nun gran paraíso natural, cheo de vida. A día de hoxe temos un deserto demográfico e económico nunha gran parte do país, e dende logo que o noso patrimonio, o actual e o futuro, pode ser a saída que esa Galicia interior precisa para desenrolarse sostiblemente, e que conte para algo máis que para recadar ricos votos baratos en campaña electoral.

O custe de facelo, máis ben pouco, deixar á natureza segui-lo seu curso, e a maior parte dos animáis virán sós, quizáis alguinha traslocación será precisa, pero ¿alguén me pode dicer que pintan os rebezos do Invernadeiro fechados a cal e canto en cercados durante anos?

O potencial económico do turismo natural move, somentes en Inglaterra, tres millóns de persoas ao ano, tres millóns de persoas dispostas a viaxar para ver unha cegoña, para ver un boitre, ou para mirar fugazmente un lobo entre as néboas dunha fría mañá de xaneiro, tres millóns!. A este potencial natural e paisaxistico deberiamos unir o gastronómico, pescudando, dunha vez por todas, a convivencia das nosas razas autóctonas co medio ambiente que as rodea. Namentres, esta Galicia Calidade de pandereta, gasta montes e moreas nun mamotreto chamado Gaiás nas aforas de Santiago, a onde chega un camiño, largamente transitado, que curiosamente ten a amaior parte dos monumentos do seu trazado galego fechados a cal e canto!, cousas veredes, resulta que en todo o percorrido non galego os monumentos pódense visitar, pagando ou non dependendo do caso.

Seguimos apostando por un turismo de sol e praia na costa, me gustaría saber que sol..., pero damos as costas a un interior cheo de oportunidades deixando caer os seus monumentos, e matando vilmente aos seus habitantes (tan galegos coma nós). Namentras, a gandeiría vai para o carallo, pero a culpa é do lobo...claro claro. namentras plantamos eucaliptos...que arde o monte, que máis da, claro claro moi natural todo. Namentras proxectamos unha autovía pola Ribeira Sacra, estamos tolos ou que carallo pasa! ¿Acaso os pobos das contornas das autovías non morreron? Está claro que necesitamos estradas para desprazarnos, pero hai maneiras e maneiras de facelas cousas, se poden facer ben, ou se poden facer mal, e curiosamente nesta terra as cousas fanse non moi ben.


¿Reasilvestrar Galicia? dende logo que sí, rewilding e máis rewilding, pero xa estades tardando!, ¿a qué agardamos? ¿a que veña unha fábrica e facer coches eléctricos? un aeroporto de avios supertecnolóxicos na Limia? veña ho abride dunha vez os ollos, os grandes cambios da humanidade nunca parten do poder político parten do poder do pobo da sociedade. Non agardedes xamáis que os grandes cambios políticos partan dos propios políticos, por que eles son os menos interesados en cambiar o seu postos. pensade na Revolución Francesa, foron os reises os que a puxeron en marcha?, foi o réxime franquista o que trouxo a democracia? foi Salazar o inspirador da revolución dos Cravos? Somos Nós os que temos que cambiar, non eles, se nós cambiamos a eles non lles quedará outro remedio. 




Namentras, cando alguén vos berree "ahí ven o lobo" ou "cuidado co oso" mirade máis alá, seguro que o derradeiro que lles interesa é precisamente a vosa integridade, os lobos desta terra son os lobbys económicos que esquilman os nosos recursos naturais, e soen levar grabata! Esto é como aquilo de que si baixa o PIB berras "Gibraltar Español" e todo solucionado.



Mañá máis e mellor!

martes, 26 de abril de 2016

Galicia, unha nación de osos, un país de ursos!: O oso de Boborás


Visto o visto e  as declaracións aportadas creo, e seguro que non me equivoco, que fai falla comezar a facer pedagoxía oseira, por que me parece que a xente está moi mal informada.



En primeiro lugar, os osos máis cercanos a Galicia non son os osos dos Ancares leoneses, son os osos galegos que viven e se reproducen nos Ancares e no Caurel (provincia de Lugo) cando menos dende o comezo do século XXI.

Imos a facer un pouco de historia, non moita por que hoxe prefiro falar do presente e do futuro do oso e non do pasado. Se unímo-las referencias históricas escritas de presenza de oso pardo na Galiza obteremos unha información valiosa pero claramente insuficiente, xa que a Galiza non é rica en patrimonio escrito. Pero si a esta información lle engadimos a distribución das alvarizas (construcción circular de pedra para protexe-las colmeas dos ataques do oso) entón teremos unha información moito maís completa. Que nos amosa que o oso habitou tanto as zonas altas e baixas do país, dende o Barbanza até Lugo pasando por Santiago de Compostela. É dicer, no momento máis óptimo e amplo da súa distribución histórica o urso habitaba gran parte da Galiza e pescaba salmóns nos ríos Miño e Sil. A toponimia, asemade, tamén nos amosa un escenario similar, con rios, montes e parroquias advocadas ao sacrosanto nome do deus oso. (Oseira, Valdoso, Fonte do oso, río Ursaria, Folgoso..., por moito que se intenten castelanizar Vadoso non é el Valle de los Huesos, se non o Valle de los Osos)

A idea de que o oso pardo é un animal de montaña e non pode vivir en zonas baixas é TOTALMENTE ERRÓNEA. O feito de que hoxe en día os ursos se refuxiasen en zonas montañosas débese á persecución directa por parte do home mediante a caza e o envelenamento. Que fixo que se acantonase nos lugares máis recónditos e menos poboados da xeografía. Crédeme, se os Pirineos e a cordilleira Cantábrica non tivesen a orografía que teñen onde vai xa que en España non quedaría oso ningún (e aínda así onde case acaban con eles igualmente).



Ben, falemos agora dos osos ou ursos galaicos e a súa problemática. En primeiro lugar o urso é unha especie en perigo de extinción, como tal a súa mera presencia ten consecuencias, xa que a lei obriga a protexe-lo hábitat da especie, esta é a razón pola que á nosa administración lle costa admitir que hai osos en Galicia, e sempre din o mesmo, os osos galegos son exemplares dispersantes dende Asturias ou León, algo que é totalmente falso. En segundo lugar están os malditos cartos (desculpade pero hoxe estou algo cabreado), existen unha serie de chupatintas cobrando subencións á conta do oso baixo as siglas "ecoloxistas", aos que non lles convén nadiña que o oso se escape de determinadas comunidades autónomas. Así, esta paradóxica situación xeopolítica dos osos desemboca, irremediablemente, nunha xestión pesíma da especie, que implica que a presenza do oso non marque a súa distribución oficial nos mapas. Esta distribución OFICIAL a marcan as osas reproductoras (eminentemente sedentarias), e non todas, xa que ver unha osa con crías nos Ancares ou no Caurel non implica que o oso se reproduza na Galiza, senón que as osas foden e pairen en Asturias "Paraiso Natural", e veñen depois bate-la chanca a Galiza por que sonche unhas caprichosas. Esta contradicción sería parella a protexer a área de cría dunha especie migradora e non protexe-los seus cuarteis de invernada. O urso, como a maior parte dos grandes carnívoros, no é unha especie sedentaria, e as súas dispersións abranguen até 400 ou máis kilómetros nun ano, estas dispersións son realizadas polos albares (oseznos) despois de independizarse da nai, pero tamén polos osos machos adultos, que exploran grandes territorios na pescuda das femias. De feito nos libros de montaría medievais xa se fala deste feito, definindo cuais eran vos cotos para cazar osos en inverno, cuais en verán, e cuais tiñan osos todo o ano. Quen lles ía dicir a aqueles que aseguraban que os lobos impedirían a dispersión dos osos que éstes últimos dispersarían até as portas mesmas de Lugo xustamente hacia os lobos en troques de internarse nas terras libres deles...

Ben, tendo en conta que os osos se reproducen nas montañas orientais de Lugo dende hai xa case vinte anos, é lóxico e normal que os albares percorran cada día máis terreo galaico, así xa no ano 2002 se detecta e fotografía un rastro de oso nunha lagoa de Pena Trevinca, en 2006 se graba un oso atacando unhas colmeas en Enciña da Lastra (Rubiá-Ourense), onde a presenza estacional de osos ten sido constante dende entón. Chegados a este punto (Rubiá) os oso poden coller dous camiños, dispersar hacia o oeste, pola Ribeira Sacra (como o que foi grabado o pasado día 22 de abril en Ribas de Sil), ou cruza-lo Sil (vouvos dicir un segredo os ursos saben nadar, e os ríos non son un impedimento para a súa dispersión). Unha vez cruzado o Sil, o urso ten perante sí unha das zonas con menor desidade poboacional de toda a Iberia, o Macizo Central Ourensán e Trevinca, onde os ataques a colmeas e avistamentos van dende a mesma Pena Trevinca até a Serra de San Mamede. Onde se reportaron ataques a colmeas nos derradeiros tempos nos concellos ourensáns de O Bolo, A Veiga, A Gudiña e Vilar de Barrio. Ollo, os osos que chegan ao Macizo Central Ourensán non teñen que ser todos galaicos xa que existe unha poboación reproductora en Zamora non recoñecida oficialmente (como sempre) que soe dispersar hacia Sanabria.



Ben, sigamos, por moi incribel que pareza, un oso, novo e na pescuda de ver mundo, pode perfectamente chegar en dous días dende Ribas de Sil á serra do Candán pasando polos Peares, ben pola presa, ou ben nadando. Pero non moito, xa que nestes días se estivo valeirando esa zona do río Miño  sen respeitar o caudal ecolóxico do mesmo. O de que hai unha vía do tren no medio non o vou nin a comentar, xa que si son eu capaz de cruzala supoño que un oso non á ter maior problema, excepto se o pilla o tren, xa que esa vía non é a do AVE (que si pode supor unha barreira xeográfica importante) senón a de Monforte. Evidentemente o AVE pasa por Boborás, pero ten túneles na zona polos que un oso pode cruzar sen problema. Xa digo, que a nova de que un oso chega a un pobo recóndito de 25 habitantes de Boborás, pode ou non ser certa, pero é totalmente posible dende logo, e dende logo non é un oso na porta da igrexa da Vera Cruz do Carballiño. Facendo memoria, perto de esa zona se reprotou a observación dun oso á que non se lle deu crédito e se asumiu coma un erro de identificación ou un escape dun circo (exactamente igual que agora).

Agora, en pleno século XXI, perante á máis que evidente recuperación do oso pardo na Península, e perante á inacción da nosa administración, debemos tomar as medidas preventivas pertinentes.

En primeiro lugar, invito, encarecidamente aos veciños e veciñas da zona a que saian da casa a pasear sen problema. En Asturias, onde hai dende logo máis osos que en Boborás, non se reportan ataques a persoas nin a camiñantes desvalidos, xa que o oso se TÍ NON LLE FAS NADA él pasa de tí, coma calquera animal vamos.

En segundo lugar, a alimentación do oso pardo, até nun 70% de orixe vexetal, ten escasa incidencia na gandeiría, a principal incidencia está nas colmeas, ás que ataca xa que lle gusta moito o mel. A solución esto é fácil e a temos dende hai séculos, as alvarizas, se vemos que non queremos reconstruir ou construir alvarizas, temos unha solución bastante barata, a colocación dun cable pastor arredor das colmeas. Dende logo é moito máis interesante invertir en prevención que estár a indemnizar os ataques, xa que estamos a actuar en positivo.

En terceiro lugar está a construcción indiscriminada de infraestructuras con cero inversión en pasos para fauna. Temos claros exemplos na liña de AVE que cruza o Macizo Central, na autovía A-52 e na futura A-76, que pretende cruzala Ribeira Sacra e Enciña da Lastra, e que poden impedir a recuperación das poboacións históricas do oso a partires das xa existentes. Polo tanto, se os portugueses queren osos creo que imos ter que comezar a construir pasos de fauna nas autovías.

Chegados a este punto vouvos contar unha pequena anécdota, hai un tempo foi publicada unha foto dun oso pardo nunha lagoa do Parque Nacional da Peneda-Gêres, en pouco tempo a nova deu a volta a Portugal e parte do extranxeiro e comezaron as ameazas, que se ían tomalas medidas pertinentes (evidentemente ilegais), para impedi-la presenza do oso da zona (en todas partes cocen fabas), pouco tempo depois sóubose que o oso en cuestión era un oso cativo que fora usado na zona para grabar unha documental, pero a proba serviu para testar como a presenza da especie na zona non ía ser ben recibida.

Evidentemente os carnívoros non son ben recibidos en moitas partes, e soen causar alarma social pola ignorancia que en xeral se ten dos mesmos, e polas escasas medidas preventivas que se poñen en marcha. Unha proba delo é a aparición de cebos envelenados na zona na se se publicou que chegara un lince ibérico a Ourense. Queda moito mellor cobrar danos e perxuizos e, ao paga-lo,s ir gañando votos depaso. Xa veredes que pouco tarda en desaparecer o oso vítima do veleno, dun cepo ou similar, por que esta nosa terra é así, pero aínda temos tempo de cambia-la e facer ver que unha terra chea de vida é unha terra máis rica, e unha terra morta, ademáis de ser unha tristeza, non deixa de xerar pobreza. Abride as portas á vida e por elas han cruzar aqueles que a anelan para observala, e eles durmirán nos nosos hoteis, e han comer os produtos da nosa terra, abride as portas á vida e abriredes tamén o corazón, pero, sobre todo, abriredes os ollos, e descubriredes que unha mentira mil veces repetida non é unha verdá, senón unha GRAN MENTIRA.

Por último, este tipo de novas demostran unha cousa, que moitas veces non é preciso reintroducir ou controlar nada, senón deixar que a natureza siga o seu camiño NATURALMENTE, sen impedimentos, moito máis barato e moito máis efectivo...

lunes, 25 de abril de 2016

Rabilargo (Cyanopica cooki), misterio faunístico alado.

O rabilargo ibérico (Cyanopica cooki) é quizáis unha das máis curiosas aves endémicas da Península. Trátase dun córvido que en galego recibe tamén o nome de pega azul, e en castelán é coñecido tamén cos nomes de "rabúo" ou "mohino".




Trátase dunha especie habitante de foestas aclaradas e abertas, típico de devesas, añinda que pode aparecer tamén en plantacións de choupos, habitualmente en entornos de clara influenza mediterrádea ou continental en altitudes por baixo dos 1000m.






Durante anos a distribución da especie foi un auténtico misterio. Veredes, en orixe a denominación científica do rabilargo era (Cyanopica cyanus), esta especie tiña a maior parte da súa distribución no continente asiático, e unha pequena área na Península Ibérica. Esta paradóxica distribución fixo que durante non pouco tempo se pensase que os rabilargos da Península foran traidos dende o lexano oriente por mariñeiros portugueses. Posteriores descubrimentos paleontolóxicos e estudos xenéticos puxeron de manifesto que os rabilargos ibéricos e os asiáticos se separaran hai 1 ou 2 millos de anos, durante as glaciacións pleistocénicas, e que en realidade eran duas especies diferentes, quedando entón a denominación Cyanopica cyanea para os rabilargos asiáticos e a Cyanopica cooki para os ibéricos.

Na Península Ibérica a distribución da especie atinxe básicamente a zonas ao Sur do río Douro, onde viven unhas 200.000 parellas, que soen criar en colonias en árbores. A pesares que algúns autores apuntaban a unha diminución do número de exemplares e da área de presenza da especie, recentes estudos apuntan na dirección contraria, sinalando un aumento da área de distribución.

En principio as colonias máis cercanas a Galicia están situadas na cunca do río Douro na provincia de Zamora e no Norte de Portugal. Nembargantes entre o final do século XX e comezos do XXI houbo unha pequena colonia asociada a unha zona de piñeiro manso (Pinus pinea) nas proximidades da cidade de Ourense que desapareceu depois dun incendio que rematou con toda a cobertura arbórea da zona.


Con todo, tendo en conta o actual escenario climático, e o progresivo abandono do rural, certos autores apuntan a un progresivo aumento da área potencial de ocupación da especie. E de feito acaban de rexistarse importantes episodios recentes de colonización por parte da especie no Leste ibérico, Valencia e Catalunya, e no NE de Castela, habitualmente aproveitando as depresións fluviais.

En tempos o rabilargo ibérico foi unha especie mo perseguida en gran parte da súa área de distribución ibérica, xa que se lle adxudicaban graves danso á caza menor e aos cultivos de froiteiras. O feito de que aniñe colonialmente facilitaba a persecución á especie. Como dato anecdótico sinalaremos que se trata dunha especie habitualmente parasitada polo cuco papudo (Clamator glandarius).


Fauna e Flora Salvaxe de Galicia, un novo grupo no facebook.

Acabamos de crear un novo grupo no facebook chamado Fauna e Flora de Galicia, tendes o enlazamento picando no nome do grupo. Este grupo pescuda ser un punto de encontro para a promoción da fauna e flora de Galicia, iniciativas conservacionistas, pero tamén un lugar de promoción para iniciativas públicas ou privadas que pescuden un desenvolvimento sostible da nosa terra. 

Asemade queremos que sea un grupo aberto ao debate e á denuncia dos maltratos ecolóxicos que constante mente sofre a terra galega.



Animámosvos a participar e partillar para entre todos facer ver que Galicia pode resurxir das súas cinzas sen hipotecar o seu futuro e o seu patrimonio natural. Asemade sei que entre todos seremos capaces de mostrar tódalas maravillas que a nosa terra agocha.


domingo, 24 de abril de 2016

Escouparón cego ou cobra cega (Blanus cinereus).

Existe na Galiza, un réptil de hábitos soterráneos poucas veces visto, e moi pouco coñecido pola poboación en xeral, trátase do endemismo ibérico Blanus cinereus, coñecida en castelán como culebrilla ciega e en portugués como cobra-cega. 




Na Galiza habita o SE da provincia de Ourense, básicamente nos vales e montañas das cuncas fluviais do río Douro, nas terras do Val do Támega. Por eses lares, fogar dos tamaganos,´esta especie é coñecida coma escouparón ou viberón, este nome xenérico, que sería sinónimo de escárcer, faría alusión ás especies de "lagartos sen patas" ou con estremidades reducidas dos xéneros Chalcides, Anguis e Blanus. Ao ser escouparón un nome galego recollido para a especie na fala viva polo naturalista tamagano Xosé Ramón Reigada, considérase a denominación escouparón cego como o nome máis correcto para a especie en galego, aínda que en moitas obras veredes que se usa o nome portugués de cobra-cega.





No entorno máis inmediato a Galiza, a especie aparece nos nas provincias de León, Zamora e tamén no Norte de Portugal, algunhas destas poboacións están en contacto coas poboacións galegas. En outros puntos da ñarea de distribución portugesa a especie aparece en puntos moi cercanos á fronteira coa galiza, polo que poden aparecer novas poboacións galegas nun futuro próximo. Ainda dentro da nosa comunidade os límites da área de distribución non son coñecidos totalmente, polo que a súa presenza pode estar máis extendida.

O escouparón cego, único membro dos anfisbénidos presente na Gallaecia, é un réptil de aspecto vermiforme e costumes cavadoras duns 20 a 30 cm de lonxitude. A súa alimentación consiste, principalmente, en formigas e termes.  O feito de que termorregule incluso debaxo das pedras unido aos seus hábitos soterráneos fai da especie un animal moi pouco coñecido, incluso en hábitos esenciais da súa bioloxía. É habitual que apareza durante certos hábitos de mantemento agrícola das áreas nas que habita, coma cando se sacha ou ara unha terra.

Este descoñecimento xeralizado da especie deriva en que en gran parte da área de distribución da especie se considere un ser extremadamente perigoso e velenoso, xa que o ser humano tende a temer aquelo que non coñece. Nerbargantes o escouparón cego é un ser totalmente inofensivo e beneficioso para o medio polo efectivo control natural que realiza sobre certas pragas, asemade da laboura de oxixenación do terreo que os seus hábitos supoñen para os solos.





jueves, 21 de abril de 2016

Píntegas aloitadoras.

Xa preto da media noite
dan encomenzo as peleas; 
Os mozos loitan coas mozas, 
Medindo as forzas que teñan 
E n’andan en cumprimentos 
Para botarse por terra. (...) 

Fragmento de "A probiña que está xorda" da obra "Follas Novas" (1880)

Rosalía de Castro escritora galega (1837-1885)


A loita tradicional ou atóctona de Galicia é unha sorte de deporte propio da nosa terra que consiste no abatimento do rival sen o uso de golpes. Este deporte, similar a outras loitas europeas como a Canaria, a Leonesa, Irlandesa ou Británica. 

Os practicantes desta loita, os aloitadores, poden ser homes ou mulleres, e prodúcense combates mixtos, entre homes e mulleres. Co nome de aloitadores tamén se coñece aos domeadores de cabalos salvaxes dos curros galegos.


Hoxe vouvos ofrecer unhas imaxes de dúas píntegas macho aloitando entre eles comportamento do período reproductor característico da especie, que debido aos seus hábitos marcadamente nocturno, non se observa con frecuencia.

Neste caso atopámonos perante dous machos da subespecie Salamandra salamandra gallaica, endémica do cadrante noroccidental ibérico. Os contrincantes foron atopados aloitando nun monte da ría de Vigo (Pontevedra) no pasado outono. Con este comportameno os machos compiten entre sí polas femias, o vencedor será o que conquira reproducirse coas femias, que observarán nel un exemplar forte e axeitado para tal fin. Máis ou menos igual que na nosa sociedade...hahaha





 

miércoles, 20 de abril de 2016

Algaria (Genetta genetta) en primeira liña de praia.

"Cousas veredes que fan rir ás paredes" dicía a miña avoa, e certo é, porque cando estás nun ecosistema dunar costeiro e galego quizáis unha das derradeiras cousas que agardas observar é unha algaria ou xineta (Genetta geneta), un animal que pola súa discrección resulta difícil de observar, nun ecosistema que, como xa dixemos recentemente, resulta cada día máis escaso polo desenrolo urbanístico do litoral.

A algaria é quizáis un dos máis peculiares carnívoros medianos dos que na actualidade poboan a Galiza, trátase so único integrante dos vivérridos que vive na nosa terra, e agocha tras de si unha curiosa historia que quizáis non coñezades, ou sí, quen sabe...




En principio parece ser que a algaria é un mamífero de orixe africana, traído polos musulmáns á Península como animal doméstico. Nese tempo usaban algarias a modo de gato para acabar cas pragas de ratos dentro dos barcos e nas casas, así a súa chegada a Iberia, non debería ser anterior ao ano 711, no que os musulmans chegan á Península. Nerbargantes non todos os autores están dacordo neste punto, a pesar de que as análises xenéticas amosan que apenas existe diferenciación nas algarias europeas. Fose como fose a algaria escapou do dominio humano, colonizando a maior parte da Península Ibérica, exceptuando as cotas máis altas dos sistemas montañosos, e O Sur da Franza. A día de hoxe, a expansión das algarias continúa polo continente, e chegan xa a Centro Europa e Italia.

Se ben a ausencia da especie no rexistro fósil da Península parece apuntar a unha introducción por parte dos musulmáns da especie no territorio europeo, tamén é certo que as algarias xa eran utilizadas como animais domésticos polos romanos, e a eles se lles atribúe a introducción da especie nas illas Baleares en tempos do emperador Augusto.

Outra das curiosidades da algaria é o seu propio nome, coñecida en gran parte do noroeste coma algaria, gato de algaria ou gato algar, este nome, de orixe árabe, non deixa de resultar peculiar dada a escasa estadía dos musulmáns neste recuncho do país, o que en principio, limitaria o uso de vernáculos desta orixe. Sen embargo as fronteiras nunca son impermeables, e moito menos durante a idade media, e un bon número de vernáculos de orixe musulmana ou árabe en Galicia e no galego, teñen ao parecer, a súa orixe nas migracións mozárabes dende o territorio musulmán hacia os reinos cristiáns. Os mozárabes eran cristiáns que vivían no territorio musulman que nun momento dado migraron a territorio cristián, ben por decisión propia, ben por persecución ou expulsión. Os mozárabes trouxeron consigo un n bon número de palabras que se integraron ás linguas romances, e tramén un estilo arquitectónico prerománico, no que en Galicia temos un exemplo na capela de San Miguel de Celanova (Ourense).

A palabra algaria ou algar é tamén unha sustancia untuosa que se extrae do animal, a modo de almizcre e que tivo gran aprecio na antigüidade en perfumería e outros usos mediciñais. Esta sustacia a segregan as xenetas a través dunha glándula que posúe perto do rabo.

As algarias distribúense pola práctica totalidade do territorio galego, pero os seus hábitos extraordinariamente discretos, fan dela un animal poucas veces visto. Non así os seus rastros, coma pegadas ou cagadas que deposita en letrinas, que si se detectan con frecuencia, Asemade soe sufrir atropelos nas estradas.













martes, 19 de abril de 2016

Cotovía pequena (Lullula arborea)

Está claro que os naturalistas en xeral soemos facerlle pouco caso a aquelas especies de aves que son máis frecuentes, en pos daquelas que, pola súa escasea ou rareza chaman máis a nosa atención. En xeral, o grupo de aves consideradas habituais soen ser denominadas como "aves comúns". O escaso seguimento das poboacións de aves comúns provoca, frecuentemente, que a alteración das súas poboacións pasa desapercibida, e non detectamos o seu declive cando xa é demasiado tarde.

Un dos grupos de aves comúns cuio declive está sendo especialmente acusado nos derradeiros tempos é o dos aláudodos (cotovías e lavercas). Aves fortemente ligadas a medios herbáceos e agrícolas que están a sufrir o cambio do marco agrícola tradicional a un industrial, cheo de pesticidas, e o abandono de certos usos coma os prados de sega.A fosrestación con es pecies alóctonas de antergas áreas de pastos tampouco está a axudar ás poboacións detas especies, así como o uso indiscriminado de produtos fitosanitarios, ou as queimas e incendis nas serras en plena época de cría.

Unha destas especies é a cotovía pequena (Lullula arborea), a pesares do seu nome científico, a cotovía pequena non é unha especie forestal, xa que o seu hábitat natural o forman os grandes espazos abertos, herbáceos ou de monte baixo, salpicado de árbores, pero sen formar unha masa arbórea fechada. Neste senso, o antergo marco agrícola galego, con prados de sega e cultivos cerealísticos minifundistas separados por seves de salgueiros ou outro tipo de árbores de pequeno porte, costituía o hábitat ideal da especie. Este marco foi precissamente o máis afectado polo desenrolo da agricultura intensiva e polo abandono do rural dependendo das zonas. Asemade, a franxa costeira, forestada con especies invasoras como acacias e eucaliptos, tamén foi masivamente abandonada pola especie.

A pesares de seguir sendo unha especie que aparece espallada por toda a xeografía galaica, a distribución e abundancia relativa da especie mermou considerablemente nos derradeiros anos, facendo o seu canto cada día máis difícil de escoitar.

Nas imaxes tendes un exemplar fotografado no pasado mes de xaneiro no concello pontevedrés de Salvaterra de Miño, un dos lugares da provincoa onde a especie aínda se escoita.






sábado, 16 de abril de 2016

Sapos de esporóns (Pelobates cultripes) nas provincias costeiras galegas.

O sapo de esporóns (Pelobates cultripes) pasa por ser un dos anfibios máis escasos de Galicia, e como tal aparece incluído no Catálogo Galego de Especies Ameazadas. A súa distribución en poboacións isoladas e espalladas polas catro provincias galegas, ademáis da desaparión de moitas elas acontecidas nos derradeiros trinta anos, xustifica sobradamente este feito.

Os hábitos nocturnos e cavadores da especie non facilitan en absoluto a súa detección, facendo dela unha especie dificil de prospectar. Estes requerimentos ecolóxicos fan que o sapo de esporóns apareza sempre asociado a lugares de chans soltos como areais costeiros, acúmulos sedimentarios asociados a cuncas fluviais ou turbeiras. Históricamente, debido ao desenrolo urbanístico do litoral, as poboacións asociadas a areais costeiros e complexos dunares, foron as máis alteradas, desaparecendo ou mermando considerablemente gran parte delas.

Asemade, a roturación e forestacións das turbeiras teñen sido un problema engadido para a supervivencia da especie. No interior, a drenaxe de zonas húmidas, vitais durante o prolongado período de desenrolo larvario da especie, ten sido catrastófico para certas poboacións, así como o uso indiscriminado de de productos fitosanitarios nas estradas. En todas as súas poboacións descoñécese por completo a incidencia da depredación por parte de certas especies invasoras coma visóns ou cangrexis americanos, aínda que se presume que pode ter un gran impacto.

Nas provincias galegas costeiras como Pontevedra e A Coruña, a alteración indiscriminada do hábitat natural do sapo de esporón ten sido especialmente catastrófica. A urbanización do litoral, a forestación de certas serras litorais e a dranaxe das máis diversas zonas húmidas ten sido a causa da merma do 80% da área de distribución da especie, con extincións destacadas de poboacións insulares. Na actualidade Pontevedra conserva aínda poboacións viables, pequena mostra das poboacións pretéritas. No Grove, atopamos una das máis coñecidas, gravemente ameazada pola urbanización da franxa costeira.

Estas imaxes proveñen da poboación do Grove (Pontevedra), esta poboación aparece asociada a sistemas durares e arxilosos da zona. Anterga gran metapoboación, a día de hoxe presenta unha forte fragmentación, con pequenas áreas de dispersión á súa disposición, e escasos puntos de auga para reproducirse, ameazados algúns deles polo aumento da salobridade. No actual escenario climático, as poboacións de Pelobates cultripes asociadas a ecosistemas costeiros, son as que presentan un maior grao de ameaza, debido ao aumento do nivel do mar.





















Nembargantes, non todas as poboacións de Pontevedra están asociadas aos ecosistemas costeiros, algunhas viven nas turbeiras que atesouran algunhas das súas serras. Quizáis a poboación desta índole con maior saúde sexa a da serra da Grova. Situada no sur da provincia, este espazo natural acolle algúnhas das máis espectaculares comunidades biolóxicas da provincia. 

Nesta serra que recorre paralela o litoral dende o Baixo Miño até a Ría de Vigo, vive unha interesante poboación de sapos de esporóns asociadas ás turbeiras e lagoas da serra que conqueriron salvalse da forestación que afecta á gran parte do lugar, e que alimentan a unha salientábel comunidade gandeira en extensivo.

Esta poboacíón, dada por desaparecida e redescuberta en diversas ocasións, supón na actualidade, un pequeno expoñente do que debeu ser a súa área de expansión orixinal na serra. Ameazada polas drenase de turbeiras para a plantación de especies arbóreas para a explotación forestal, ocorrida frecuentemente na zona.




















Ímos achegar agora a unha poboación de sapo de esporóns da provincia da Coruña, neste caso á que fai do Parque Natural de Corrubedo o seu fogar. Este parque natural de case 1000 ha, protexe un ecosistema dunar de gran valor ecolóxico e conta ademáis de con  km de dunas, con vaias lagoas, coma Olveira, Vixán e Carregal, tamén de alto valor ecolóxico.

A zona, ameazada coma tódolos ecosistemas costeiros pola especulación urnabística e a masificación turística, conta cunha das poboacións galegas máis septentrionais de sapo de esporóns. Moi mermada nos derradeiros anos, xa que até a súa protección, este espazo natural sufriu diversos procesos de intento de fixación das dunas mediante a prantación de piñeiros.