jueves, 30 de junio de 2016

Pitas de río (Gallinula chloropus) nun entorno urbano.

A un paso de tí, quizáis moito máis perto do que pensas, podes atopar en ocasións un universo ornitolóxico e natural, digno de ser admirado, protexido e coñecido. As areas urbanas e suburbanas da Galiza, contan habitualmente con zonas húmidas, ben en forma de ríos como o Miño e o Barbaña en Ourense, o Lagares en Vigo, ou Lérez en Pontevedra, ben en forma de desembocaduras ou marismas deses ríos como a Xunqueira do Lagares (Vigo) ou a Xunqueira de Alba (Pontevedra), ou ben coma medios totalmente artificiais, coma os estanques de diverso tamaño que podemos atopar en parques e xardíns.




Un dos habitantes máis senlleriros destes espazos, en ocasións claramente maltratados, é a pita de río (Gallinula chloropus), un ave acuática que tendo unha fisionomía que recorda a unha galiña non ten nada a ver con elas, xa que se trata dun rálido. 

A súa identificación non reviste demasiada dificultade, a cor xeral negra, e o peteiro e escudete frontal vermello axudaravos sen dúbida a recoñecer a este, cada día máis escaso habitante das zonas húmidas galaicas. Se ben aínda non é unha especie escasa, segue a ser localmente común, a pita de río ten sufrido nos derradeiros anos un marcado declive das súas poboacións, este debacle poboacional ven causado pola degradación do seu hábitat natural, e a depredación por parte de especies exóticas invasoras como o visón americano.







Seguramente se vos dades unha volta por algunha das zonas húmidas da vosa cidade ou do voso entorno máis inmediato, poderedes desfrutar destas aves, inquietas e en constante movemento, que neste momento se atopan acompañadas por polos en diferentes estadíos de desenrolo, xa que poden por durante toda a tempada, e en ocasións hai postas moi tardías (en agosto) ou moi temperás (en febreiro).












Na imaxes que acompañan este post veredes diferentes exemplares afotados na cunca do río Lagares (Vigo) e en zonas axardinadas cercanas ao mesmo, como o parque de Castrelos. 

Debido á marcada diminución dos efectivos desta especie, gustaríanos recomendar varias cousas. En primeiro lugar que respetedes ao máximo aos habitantes dos nosas zonas húmidas, tratando de minimizar ao máximo o impazto das nosas actividades de lecer no medio ambiente. En segundo lugar gustaríanos recomendar que as tarefas de "limpeza" dos cauces do ríos e estanques de zonas urbanas se fiscalicen ao máximo, vendo si realmente son necesarias ou non (algunhas desbrozas son claramente evitables), e no caso de ser precisas que estas se realicen FORA do período reproductor das aves, para minimizar o impacto dos mesmos. Asemade deberíase ter en conta a presenza desta e doutras aves para evaluar o impacto que certas actividades poden ter sobra a fauna (como actividade cinexética, obras urbanas e de humanización do medio natural coma os moitas veces inservibles paseos fluviais). 













martes, 28 de junio de 2016

Cotorra arxentina ou cata (Myiopsitta monachus) ave invasora na Gallaecia.

Alleos ao burlir dos nenos dos parques urbanos das cidades da Galiza, voan por riba dos seus habitantes unha ave de caste única entre as que se observan nos ceos galaicos, exótica como a que máis, son moitas as persoas que ignoran que nas terras galegas existen cotorras que fan desta verde terra o seu fogar.




Verde como a terra que habitan son as catas (Myiopsitta monachus), estas cotorras de orixe sudamericana, que tamén reciben o nome de cotorra arxentina, xa que é neste país onde se atopa unha parte da súa área de distribución, que abrangue tamén Brasil, Uruguay, Paraguay e Bolivia.

Frecuente coma ave de gaiola, as soltas, deliberadas ou fortuítas, provintes do mercado de macotas, fan que a súa presenza sexa frecuente en áreas urbanas e suburbanas de Norteamérica, Europa e zonas de Sudamérica onde a especie non estaba presente con anterioridade.



Na Galiza a súa preseza está constatada dende os anos 80 do pasado século, e aínda que despois de diversas citas e procesos de colonización e posterior extincións, parece que na actualidade a súa presenzza está máis ou menos concentrada no entorno das Rías Baixas, especialmente na Ría de Vigo.

É precisamente na cidade de Vigo a que quizáis sexa a cidade galega onde a súa observación sexa máis frecuente, xa que a especie aparece asentada en diversos xardíns da cidade e puntos de masificación turística do seu entorno, como é o caso do entorno da coñecida praia de Samil. 

A cata é unha ave social que cría colonialmente. Os seus niños, tamén comunitarios, poden estar ocupados por vaias parellas e chegar a formar unha gran estructura con varias entradas a modo de colmea, que defenden frente a presenza de outras catas alleas á colonia. As colonias poden estar formadas por varios niños, que de feito é o máis habitual. Para a construcción do niño, no que usan polas vexetais, usan arbores de diverso tipo dependendo da cobertura vexetal que teñan á súa disposición. así poden facelos en coníferas, eucaliptos ou planifolias.







A incidencia desta especie invasora, á marxe da súa competencia con outras aves autóctonas, ben marcada pola súa alimentación, extraordinariamente versátil, o que fai que se lle acuse de danar a producción de certas froiteiras, de consumir ovos doutras especies de aves, e depredar sobre polos recén eclosionados ou voantóns.


Nas  imaxes que acompañan este post, optidas todas elas recentemente no entorno máis inmediato á praia viguesa de Samil, vedes unha boa mostra das características desta especie exótica invasora. A continuación unha pequena mostra, meramente documental de como un bando de catas se alimenta de garmíneas nunha zona herbácea sen urbanizar próxima á colonia de aniñamento.





sábado, 25 de junio de 2016

Lagartixa rabuda (Psammodromus algirus) unha lagartixa diferente na Gallaecia.

Existen no Sur da nosa comunidade unhas lagartixas habitantes das zonas de mato con certa influenza mediterránea, a lagartixa rabuda (Psammodromus algirus). A especie debe o seu nome á lonxitude do seu rabo, que pode acadar ou mesmo superar a lonxitude da cabeza-corpo. Trátase dunha lagartixa de tamaño medio, claramente máis corpulenta que as lagastixas máis habituais dos xénero Podarcis, como a lagartixa dos penedos ou a lagartixa galega.


Outra das características que vos axudará á correcta identificación desta especie é a paculiaridade das súas escamas, aquilladas, que se solapan case que coma dun tellado se tratase, en dirección oposta á cabeza.


As femias e dos exemplares novos posúen características cromáticas peculiares, xa que teñen a zona trasera cercana á cloaca de tons vermellas, crese que coa intención de distraer aos depredadores e que estes ataquen a cauda, rexenerable, en troques da cabeza, aumentando así as posibilidades de supervivencia perante un ataque.

Na Galiza, a lagartixa rabuda habita amplamente as provincias de Ourense e Pontevedra, sendo máis escasas nas de Lugo e A Coruña, onde aparece restrinxida ás zonas máis meridionais das mesmas, de maios influenza mediterránea. Segundo algúns autores a especie pode estar na actualidade en pleno proceso expansivo debido á o cambio climático.

jueves, 23 de junio de 2016

O lobo na noite de San Xoan.

En certos puntos do interior galaico o nome dos depredadores non debe ser pronunciado, polo risco que isto supón, xa que se cree que ao facelo, convocamos ao ser para que apareza. Esa é a razón pola que en certos puntos de Ourense ao lobo se lle chama Xan.

A orixe deste tabú secular pérdese na noite dos tempos, e hai quen opina que nace xa no paleolítico, antes incluso de que a sedentarización do ser humano se producise. Nese momento e nso se´culos posteriores o lobo sería adorado coma un totem, e a súa figura nom é frecuentemente representada, crese que froito dese tabú, que atinxe non soio ao lobo, senón tamén ao resto dos grandes depredadores.

Depois da caída do imperio romano, durante o cal a loba capitolina foi frecuentemente representada, xa que amamantara a Rómulo e Remo, fundadores da cidade de Roma, chega o cristianismo, e con este o oscurecimento da figura do lobo. Nese intre o lobo pasa a ser a oposición á propia figura de cristo, representada por un año ou cordeiro o "AGNUS DEI" o "año de deus que quita o pecado do mundo" e as lendas, retazos sen duda das antergas crenzas e sentimentos relixiosos dos galaicos, van oscurecendo tamén o seu discurso arredor do lobo.

Coa chegada da máxica noite de San Xoan ou San Xan, non deixo de lembrarme do lobo, que, por sorte aínda oulea nos nosos montes, e que nesta noite meiga de lume sacro, percorre con sixilo lonxe das miradas que aínda hoxe o perseguen, xa non para adoralo, senón para acabar con él.

Non temades a pronuncia-lo nome do antergo Deus, xa que se o lobo chega a aparecer, teredes a sorte de poder contar ter visto a un dos seres máis espectaculares e belos de cantos percorren a nosa vella Gallaecia.





miércoles, 22 de junio de 2016

Cascuda vermella (Periplaneta americana) especie invasora mentireira.

Son numerosas as especies que chegaron nos derradeiros tempos á nosa terra axudadas, dun xeito ou doutro pola man do home. Nalgunhas ocasións a chegada destas especies non agocha unha intencionalidade directa por parte do home, se non que a traslocación ocorre polo marcado comensalismo antrópico destas especies, o que redunda no seu transporte pasivo. Neste grupo de especies atópanse un bon número de insectos e roedores, que acadaron a Galicia de xeito "involuntario". As cascudas, especies comensais do home moi coñecida e aborrecidas, entran dentro deste grupo. 

Hoxe presentámosvos á cascuda vermella (Periplaneta americana). A pesares do seu nome a cascuda vermella americana é de orixe africana, e trátase dunha das de maior tamaño do noso país. Esta cascuda debe o seu incorrecto nome ao feito de ser descrita no continente americano, a pesares de que despois se soupo da súa orixe na África tropical, sendo polo tanto unha especie invasora tamén alí, crese que durante o século XVII, relacionada co tráfico mariño asociado ao tráfico de escravos entre o continente africano e o americano. Querenciosa de lugares quentes trátase dunha das especies de cascudas de maior difusión mundial na actualidade, sendo protagonista de numerosos episodios de pragas en diversas cidades do mundo.

As cascudas son un antergo grupo de insectos que conta xa cuns 300 millóns de anos de antigüidade, cuia morfoloxía, a tenor dos fósiles atopados, pouco ten cambiado. En España, esta especie está a desprazar ás especies de cascudas autóctonas da Península, sobre todo nas áreas máis termófilas. Esta especie é, asemade, unha das máis lonxevas, podendo acadar no caso das femias a idade de 22 meses.

Nas imaxes, unha cascuda americana, que aínda non chegou ao estado adulto.atopada o pasado día 21 de xuño de 2016 no barrio vigués de Bouzas (Pontevedra), lugar asociado ao porto marítimo da cidade no que se produce un alto tráfico de mercadorías a diario.






domingo, 19 de junio de 2016

O escouparón cego (Blanus cinereus), un réptil característico da bisbarra rexiomontana.

A bisbarra de Monterrei, comarca ourensá situada no extremo SE da Galiza, é tamén coñecida como a rexión Rexiomontana. Esta descoñecida bisbarra, unha das rexións galegas bioxeográficamente máis interesantes, é unha das de maior influenza mediterránea do noso territorio, feito que se ve claramente reflexado na súa comunidade faunística e florística. Asemade, as suas características xeomorfolóxicas de altas montañas alternadas con profundos vales regados polos únicos cauces fluviais galaicos da cunca do Douro, fan que a súa biodiversidade sexa en ocoasións dificil de clasificar, ao tratarse dunha zona de comunión de varios dominios climatolóxicos.

Un dos seres tamaganos cuia presenza está vinculada á influenza climatolóxica mediterránea é o escouparón cego (Blanus cinereus), de feito na Galiza este ser somentes se pode atopar nesta bisbarra ourensá, que é a que acubilla o maior número de especies de herpetos da nosa nación.





O escouparon cego é aos réptiles como a toupa aos mamíferos, trátase dun réptil serpentiforme de pequeno tamaño, da familia dos anfisbénidos, proba vivinte da evolución e froito dun proceso que fixo a este réptil un organismo perfectamente adaptado á vida soterránea. Nese proceso de adaptación a especie perdeu as súas extremidades, os seus ollos quedaron reducidos a unha mínima expresión , e mediante un fenómeno denominado "converxencia evolutiva", o escouparón cego foi tornando o seu aspecto cada vez máis similar a unha lombriz de terra.





Esperto consumidor de formigas e termes, trátase dun réptil extraordinariamente útil para o control natural de certas poboacións de insectos. O seu extrano aspecto, pouco común entre os réptiles ibéricos, e a inquina xeralizada que os herpetos sofren, fan desta especie un ser temido e considerado moi velenoso, nembargantes a realidade é moi difererente, e o escouparón cego é unha especie TOTALMENTE inofensiva para o home.

Nas imaxes un exemplar de escouparón cego atopado no concello rexiomontano de Oimbra (Ourense), limítrofe co veciño Portugal, que acubilla o que quizáis sexa un dos hotspot herpetolóxicos máis interesantes da bisbarra, e por ende, de toda Galicia.